“En nu de knop om!”: Een kwalitatieve verkenning van percepties van, hindernissen voor en transities aangaande gezondheid onder burgers in een Drents dorp

Marianne Vanderveen-Kolkena

2019

Bregje de Kok
Trudie Gerrits

Salutogenese
Pathogenese
Positieve Gezondheid
Liminaliteit
Uncomfortable Knowledge
Transitie
Transformatie
Sense of Coherence
Antonovsky
Lived experience
Holisme
Stressregulatie
Adverse Childhood Experiences (ACEs)
Gezondheid
Zingeving

Thesis

In deze these, die de afronding vormt van het masterprogramma Medical Anthropology & Sociology aan de Universiteit van Amsterdam, beschrijf ik mijn kwalitatieve verkenning van wat voor burgers in het dorp Vorsen [pseudoniem] gezondheid betekent. Ik heb gekeken naar de wijze waarop ze gezondheid nastreven, welke omgevingsfactoren een positieve gezondheidservaring belemmeren, en hoe transities via transformatief leren veranderingen aangaande gezondheid kunnen bewerkstelligen. De biomedische geneeskunde is pathogenetisch gericht; ze kijkt naar waar ziekte vandaan komt en streeft via preventieve en curatieve interventies naar het voorkomen en genezen ervan. Lichaam en geest worden daarin nog niet altijd als een onlosmakelijk, door de sociale omgeving beïnvloed geheel gezien. Vanuit een aangeboren drang tot sociale inclusie en reciprociteit lijken burgers echter meer vanuit een salutogenetisch perspectief te handelen, inspelend op factoren die sociale cohesie en gezondheid actief ondersteunen. Ze streven naar verbinding met anderen en gezondheidskeuzes lijken meer gebaseerd op het zoeken naar een positieve gezondheidsperceptie, dan op een biomedisch als perfect gekwalificeerde gezondheid. Ook mensen met fysieke klachten, met chronische aandoeningen of met gedrag dat beleidsmakers of zorgprofessionals als ongezond categoriseren, bestempelen zichzelf vaak als ‘goed gezond’. Wanneer gebeurtenissen of ervaringen als ziekte, rouw of overbelasting de sense of coherence verstoren, het gevoel dat het leven begrijpelijk, hanteerbaar en zinvol is, kunnen ze aanleiding vormen tot transities: men zet ‘de knop om’. De fase tussen zo’n transitie en de normalisering van nieuwe praktijken kan worden gezien als een liminele fase, een overgangsperiode die via onzekerheid, reflectie en een transformatief leerproces, tot een wezenlijke ommekeer in visies en identiteit leidt. Wat belemmerend kan werken voor een transitie of transformatie, voor zowel burgers als overheden en zorgprofessionals, is ‘ongemakkelijke kennis’, kennis die disruptief werkt voor de tot dan gehanteerde wereldvisie of handelwijze. Om beleidseffectiviteit te faciliteren bij een ‘wicked’, complex vraagstuk als gezondheid, kunnen ‘clumsy’, pluralistische oplossingen wenselijk zijn, met methoden zoals ‘het andere gesprekken’ en ‘het niet gevoerde gesprek’, waarbij van alle partijen de relevante dimensies en de ongemakkelijke ‘onder-stroom’ van de lived experience worden gehoord en zo goed mogelijk in aanpak en beleidsvorming worden geïntegreerd.